„Trudny wiek”, „okres buntu”, „hormony buzują” – kto nie zna tych określeń i kto nie pamięta, jak sam walczył z rodzicami o możliwość późnego powrotu z imprezy, ręka do góry... A jak to wygląda na emigracji? Gdzie lepiej przeżywać okres buntu, w Anglii czy w Polsce? Na przestrzeni lat zmienił się nieco charakter problemów zgłaszanych przez nastolatki. Współczesna młodzież ma dostęp do Internetu czy smartfonów, o czym wcześniejsze pokolenia mogły tylko pomarzyć. Wraz z postępem technicznym pojawiły się też nowe problemy, z którymi przyszło borykać się nastolatkom, siecioholizm. Jednak pewne trudności związane z okresem dojrzewania, bez względu na czasy, są uniwersalne i niezmienne. „Od zawsze” nastolatki martwią się problemami w szkole, próbują znaleźć swoje miejsce w rówieśniczej grupie i poukładać relacje z rodzicami. Edukacja Angielski nastolatek chodzi do zupełnie innej szkoły. Nie ma przedmiotów, a istnieją bloki tematyczne. Mimo że program nauczania obowiązuje ten sam, szkoły mają prawo do indywidualnego doboru przedmiotów i metodologii nauczania oraz podręczników. W szkołach mniejszy nacisk kładzie się na dosłowne przekazywanie wiedzy, a raczej przygotowuje się dzieci do życia od strony praktycznej: uczniowie idą np. do piekarni, by poznać pracę, jaką wykonuje piekarz czy do warsztatu samochodowego. Duży nacisk kładzie się też na zajęcia sportowe i elementy współzawodnictwa. Ale można spotkać się z sytuacją, że 19-latek nie będzie umiał grać w siatkówkę, ponieważ zajęcia sportowe nie polegają na opanowaniu reguł popularnych gier. – Wydaje mi się, że w angielskich szkołach jest wyższy poziom. Tu nauczyciele bardziej skupiają się na tym, jak nam pomóc, jak rozwijać nasze talenty i zdolności – podsumowuje 13-letnia Paulina Baranek z Naomi Konare z Gravesend docenia szkolne zajęcia z tańca, gotowania czy pracę w kółku teatralnym. – W Anglii młodzież ma o wiele lepsze możliwości – twierdzi Małgorzata Szwed z Aldershot, mama 16-latki. – Nie muszą kuć na pamięć Mickiewicza, Norwida czy Słowackiego, a uczą się tego, co tak naprawdę chcą w życiu robić; na przykład moja córka wybrała biznes i grafikę, bo chce w przyszłości projektować przedmioty. W Polsce pewnie byłaby w ogólniaku i zalewała szare komórki niepotrzebną papką ogólnokształcącą. Tu jest w college’u, a po collegu młody człowiek jest już przystosowany do samodzielnego życia, pracy i utrzymania się, np. po 10. klasie umie pisać CV, apelacje, raporty itd. zna podstawy biznesu – zaznacza. Brytyjczycy nie kładą dużego nacisku na edukację swoich dzieci. A szkoły nie mają obowiązku zachęcać czy informować rodziców o możliwościach rozwoju i kariery naukowej dziecka. – Nie ma co liczyć, że nauczyciel przygotuje dziecko do egzaminu, lub że dziecko się weźmie do nauki samo – wyjaśnia Tomasz Wrzesiński z Portsmouth, ojciec 15 letniego Mikołaja. – Co prawda szkoły w Anglii na ogół nie stresują swoich uczniów, ale ten medal ma dwie strony – podkreśla Polak. Brak wymagań w stosunku do uczniów powoduje, że niektórzy uczniowie nie wyrabiają sobie poczucia obowiązku i nie umieją organizować sobie pracy, co źle skutkuje podczas egzaminów, a potem i w dorosłym życiu. Brak nacisku na samodzielną pracę potwierdza Naomi Konare: – W Polsce dostawaliśmy pracę domową z dnia na dzień. Tu w Anglii mam tydzień na jej przygotowanie – mówi. Być może właśnie brak nawyku regularnej nauki jest powodem, dla którego co trzeci młody Brytyjczyk deklaruje, że „skończy na zasiłku”. Ten pesymizm spowodowany jest brakiem odpowiedniego wykształcenia. Jak wynika z badania The Prince’s Trust, dla 20 proc. ankietowanych w wieku 16-25 lat, brak sukcesów w szkole to powód, żeby zrezygnować z własnych planów i ambicji. Z kolei uczniowie, którzy uzyskali słabe wyniki z egzaminu GCSE dwa razy częściej odpowiadają, że są „do niczego”. W 2012 r. prawie 40 proc. angielskich uczniów nie mogło się pochwalić dobrymi rezultatami z tego testu. „Słabe wyniki miażdżą ambicje tysięcy młodych ludzi” – zauważa Martina Milburn, szefowa młodzieżowej organizacji charytatywnej. Życie w grupie – Mundurki wbrew pozorom też uczą młodych ludzi dyscypliny, poczucia przynależności do grupy. A tego w Polsce akurat nie ma, za to jest prawdziwa „rewia mody”, doprawdy istny koszmar – podkreśla Małgorzata. – Co prawda w college’u najczęściej nie ma już obowiązku noszenia uniformów, ale gdzieś tam w podświadomości jest ten rygor, że do szkoły się nie stroimy. Za to widzę, że w Polsce nie wypada podobno nosić pewnych marek, w Warszawie dziewczyny stylizują się przed wyjściem do szkoły godzinami, umieszczając zdjęcia na Instagramie, piszą o tym blogi. Indywidualność i kult ciała urasta do rangi świętości – zauważa. Nie znaczy to jednak, że dziewczyny z Wielkiej Brytanii nie chcą podkreślić swojego wyglądu. Skoro nie mogą za pomocą stroju, próbują zrobić to inaczej. Naomi twierdzi, że brytyjskie nastolatki wcześniej, częściej i chętniej sięgają po kosmetyki do makijażu i stylizacji, niż ich rówieśniczki nad Wisłą. – Mój syn ma więcej kosmetyków niż moja żona – śmieje się Tomasz. – Głównie preparaty antytrądzikowe i żele do włosów. Wygląd dla młodych jest mega-ważny – dodaje. Tata Naomi, który jest Senegalczykiem potwierdza, że do wyjazdu z Polski ich rodzinę skłonił nieobecny lub przynajmniej mniej odczuwalny w Anglii rasizm. A jednak i Wielka Brytania nie jest wolna od tego problemu. Z badań przeprowadzonych przez Office for National Statistics wynika, że nastolatki równie niechętnie nawiązują więzi społeczne z przedstawicielami innych grup etnicznych i kulturowych co 40-latkowie. O ile w większości grup wiekowych można zauważyć tendencję wzrostową jeśli chodzi o poziom zintegrowania z przedstawicielami odrębnych grup etnicznych, to wśród nastolatków poniżej 18. roku życia współczynnik ten gwałtownie spada. Okazuje się bowiem, że pomimo faktu dorastania w czasach „wielkiej imigracji”, nastolatki mają średnio 30 proc. mniej znajomych wśród przyjezdnych niż przedstawiciele grup wiekowych 20+ i 30+. Z drugiej strony młodzi chętnie angażują się w akcje charytatywne, chcą zmieniać świat, realizować szczytne idee. – W Anglii sporo się mówi o problemach świata, dzięki czemu wielu nastolatków bierze sobie tzw. gap year między college’em a uniwersytetem i wtedy jedzie np. jako wolontariusz do Afryki czy innego kraju, by pomagać ludziom. W Polsce tego typu działalność wśród nastolatków jest zupełnie nieznana – mówi Małgorzata Szwed. – W Anglii zawsze są zbiórki na jakieś charities w ciągu roku czy specjalne eventy. Działalność charytatywna wśród młodzieży jest po prostu powszednia, a w Polsce nadal jest wydarzeniem – dodaje. Układy z rodzicami – Brytyjczycy nie wydają się być opiekuńczymi rodzicami. Raczej czekają, kiedy dziecko wyfrunie z gniazda i niespecjalnie pomagają mu w dorosłym życiu. Moi znajomi w Polsce zabezpieczają dorastające dzieci kupnem mieszkań i działek. Tu tego nie widzę – podkreśla Tomasz Wrzesiński. – Nie zawsze jest fajnie – przyznaje Paulina Baranek. – Tu rodzice dużo pracują i często dzieci nie mają kontaktu z nimi. Nie motywują ich do rozwijania pasji – zauważa. Naomi Konare podkreśla, że jej brytyjskie koleżanki nie bardzo przejmują się rodzicielskimi karami, zakazami czy tzw. „szlabanami”. – Nie mają też ustalonych obowiązków domowych – wylicza. Potwierdza to Małgorzata Szwed: – Rzeczywiście, nastolatki w Anglii nie muszą nic robić w domu, nikt nie wymaga, by pomagały sprzątać czy chociaż wychodziły z psem na spacer. Na ogół Brytyjczycy zostawiają swoim nastoletnim dzieciom dużo swobody, chętnie puszczają je na noclegi do domów rówieśników czy imprezy typu Woodstock. – W Polsce 17-latek toczy wojnę z rodzicami o pozwolenie na taki wyjazd, w Anglii na festiwal jedzie już 15-latek – tłumaczy Tomasz Wrzesiński. – Ja jednak jestem z „polskiej szkoły” i nie puściłem syna na tę imprezę. Oboje z żoną wymagamy też, by syn miał obowiązki w domu oprócz tych związanych z nauką. I tu mamy bunt, bo jego koledzy nie muszą niczego w domu robić – wyjaśnia. – Z jednej strony się złoszczę, że rodzice mnie tak krótko trzymają, a z drugiej czuję, że ich obchodzę – wyznaje Mikołaj Wrzesiński. Ten pierwszy raz – Przeżyłam szok jak mi córka powiedziała o koleżance z poprzedniej szkoły, która w wieku 14 lat miała już za sobą dwie aborcje. Dziś dziewczyna ma lat 17 i wychowuje półtorarocznego synka – wzdryga się Małgorzata Szwed. – Jak dowiedziałam się, że koleżanki mojej córki współżyją w wieku lat 14 ze swoimi chłopakami lub przygodnymi partnerami, zestawiłam to z faktem, że ich równolatki w Polsce dopiero zaczynają myśleć o kolegach z klasy jako o sympatiach – mówi. W Anglii inicjacja następuje wcześniej (ponad 30 proc. młodzieży ma za sobą pierwszy stosunek przed ukończeniem 15. r. ż.), a seks jest traktowany w bardziej naturalny sposób. Pigułki „po stosunku” i prezerwatywy są dostępne dla uczniów w szkołach średnich od kilku lat, nawet jeśli uczniowie są nieletni. Według profesora Mike’a Kelly’ego, dyrektora Centrum Zdrowia Publicznego, szkoły są kluczowym źródłem informacji na temat zdrowia seksualnego dla młodych ludzi. Nie brak głosów, które twierdzą, że dawanie środków antykoncepcyjnych jest aprobowaniem seksu nieletnich, wręcz zachęcaniem do łamania prawa (seks z osobą poniżej 16. r. ż. jest przestępstwem). Dowody wskazują jednak, że dostępność środków antykoncepcyjnych zmniejsza liczbę niechcianych ciąż. – Właściwie w Polsce też dziewczyny zaczynają współżyć o wiele wcześniej, tylko tam nie ma dostępnej antykoncepcji, a nastolatki nie stać na założenie spirali czy implanty hormonalne – podsumowuje Małgorzata. Jednak gdy w Polsce temat seksualności młodzieży próbuje się ignorować, np. nie uwzględniając edukacji seksualnej w programach szkolnych, w Anglii rodzice dyskutują na forum netmums o rodzajach środków antykoncepcyjnych dla 13-latek. Pułapki – Czy narkotyki są w Anglii łatwiej dostępne? Tego nie wiem, ale wg relacji mojej córki w Polsce nastolatki o wiele więcej piją – podkreśla Małgorzata. Inne zdanie ma Mikołaj. – Na pewno brytyjskie nastolatki więcej piją. Wielokrotnie widywałem w Anglii pijane młodsze ode mnie dziewczyny leżące na chodniku. Myślę, że to dlatego, że rodzice im na tak wiele pozwalają. W Polsce na imprezę czeka się do weekendu, tutaj się pije zaraz po szkole. Nie ma problemów, by poprosić starszego kolegę o kupno alkoholu. Gdybym chciał kupić trawę, wystarczy jeden telefon – opowiada. Patryk jest w Anglii dopiero półtora roku. Jego ojciec dostał 2-letni kontrakt w renomowanym szpitalu i decyzja o wyjeździe zapadła niespodziewanie. – Chciałem zostać z dziadkami w Polsce, ale rodzice się nie zgodzili – mówi. Patryk musiał zostawić liceum i przygotowania na studia medyczne, kolegów i treningi piłki ręcznej. Czuł się zagubiony. – Wydawało mi się, że znam angielski, ale na początku nic nie rozumiałem i miałem problemy z nauką. Frustrowało mnie to, bo materiał szkolny nie był trudny, tylko nie umiałem się poprawnie wypowiedzieć. Brakowało mi też znajomych. Wkurzało mnie, gdy koledzy pytali, czy Polska jest w Europie – tłumaczy. Kolegów zyskał gdy „upalił się” na szkolnym wyjeździe. Dlatego palił coraz częściej i eksperymentował z różnymi środkami. – Jak coś wziąłem, to mi było łatwiej, luzowałem się. Gdyby nie jedna nauczycielka, rodzice by niczego na zauważyli – podkreśla Patryk, który dziś jest pod opieką psychologa. – Myślę też, że w Polsce by się to nie stało: nie miałem ani czasu ani kasy na takie eksperymenty. Tutaj byłem tak zdołowany, że było mi wszystko jedno – wspomina. Brytyjska młodzież jest mniej związana z rodziną, ale wydaje się być bardziej przygotowana do praktycznego życia i wcześniej w nie wkracza. W Polsce 19-latek zyskuje możliwość usamodzielnienia się dopiero, gdy idzie na studia. Jego równolatek w Anglii często ma już w tym wieku za sobą kilka lat stażu pracy i jest bardziej samodzielny i doświadczony. – Tutaj w Anglii panuje nieco inny model rodziny niż w Polsce i to ma wpływ na wychowanie dzieci – tłumaczy Tomasz Wrzesiński. Emigranci mają szansę porównać te modele i czerpać z obu. Anna Dobiecka